Czy obywatele mają prawo do czystego i zdrowego środowiska? Czy jest to jedno z fundamentalnych praw człowieka? W jaki sposób przepisy prawne to gwarantują?
Te pytania z pozoru oczywiste, rodzą poważne konsekwencje prawne. 28 lipca 2022 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję, zgodnie z którą każdemu człowiekowi przysługuje prawo do życia w czystym, zdrowym i nienaruszającym równowagi ekologicznej środowisku. W Polsce tematy nie są jeszcze przedmiotem szerokiej debaty publicznej, ale to chyba tylko kwestia czasu.
Generacja „Z” bierze sprawy w swoje ręce
W tym roku, w stanie Montana w USA, miało miejsce bardzo ważne wydarzenie. Sąd stanowy orzekł, że ludzie mają konstytucyjne prawo do zdrowego środowiska, a państwo przy podejmowaniu działań musi wziąć pod uwagę jego ochronę. To przełomowe orzeczenie będzie w przyszłości rodzić wiele konsekwencji prawnych i finansowych. Stroną skarżącą w tym procesie była 22-letnia Riki Held wraz z grupą 15 młodych Amerykanów. Byli oni reprezentowani przez organizację pozarządową Our Children’s Trust. Stan odwołał się od tego wyroku do Sądu Najwyższego USA, ale i tak to orzeczenie odbiło się szerokim echem w całym kraju. Oznacza ono, że w przyszłości osoby fizyczne i prawne mogą skarżyć władze stanowe o odszkodowania za zniszczenia mienia lub zdrowia spowodowane zmianami klimatycznymi. Należy wspomnieć, że w Montanie, gdzie wydobywa się węgiel (30 proic. produkcji w USA), gaz, ropę i metale, emituje się tyle CO2, ile w Argentynie, Holandii czy Pakistanie.
Decyzja sądu była ukoronowaniem wieloletnich działań proekologicznych młodych ludzi. Głównym narzędziem ich walki były media społecznościowe, a w ostatnich latach głównie TikTok. Przykładem może być kampania ekologiczna #StopWillow, która miała zasięg ponad 500 milionów wyświetleń. Ta akcja pokazała, że pełna pasji młodzież może kształtować ogólnokrajową debatę. Według Pew Research Center około 62 procent młodych wyborców w USA popiera całkowite wycofanie się z paliw kopalnych.
Czy w Polsce prawo chroni nas przed zmianami klimatycznymi?
Konstytucja Rzeczpospolitej zawiera zapis w Art. 5, że państwo zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Dodatkowo Art. 68 mówi, że każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Czy te przepisy gwarantują nam życie w czystym i zdrowym środowisku? Czy jest możliwe podobne orzeczenie w naszym kraju, jak to miało miejsce w Montanie? Polskie prawo nie kieruje się precedensami, jak w USA czy Wielkiej Brytanii. Konstytucja RP nie używa wprost sformułowania typu: mamy prawo do czystego środowiska. Stanowi natomiast, że władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą czystemu środowisku – w 2018 roku wyjaśniał Rzecznik Praw Obywatelskich prof. Adam Bodnar.
Nadzieja w młodych
Bieżąca sytuacja polityczna nie napawa optymizmem. Obserwując polską politykę, a szczególnie trwającą kampanię wyborczą, ze smutkiem stwierdzam, że problemy środowiska i zbliżającej się katastrofy klimatycznej są zupełnie pomijane. Żadna partia polityczna wśród głównych haseł nie ma postulatów ekologicznych. Nadzieją jest nasze pokolenie „Z”, które niedługo zacznie odgrywać decydującą rolę w życiu publicznym. Wiele badań pokazuje, że dla młodych Polaków sprawy klimatu i ekologii są jednymi z najważniejszych. Jednym słowem, nadzieja w młodym pokoleniu.
Teksty źródłowe:
https://www.nytimes.com/2023/04/24/climate/willow-biden-climate-voters.html
