Wiele wskazuje na to, że kryzys energetyczny będącym następstwem inwazji Rosji na Ukrainę zawita do naszych domów. W latach 2022-2027 możemy ograniczyć zużycie węgla w ogrzewnictwie i ciepłownictwie o ponad 75 proc. (z 8,7 mln ton do 2 mln ton) i 65 proc. zużycie gazu (z 4,4 mld m3 do 1,6 mld m3). Do tego jednak potrzebna jest duża determinacja społeczna.Poniżej analiza przygotowana przez Forum Energii, która dotyczy możliwych scenariuszy dla naszych mieszkań i domów.
Jak przygotować gospodarstwa domowe na wojnę energetyczną z Rosją? Fizycznie gazu raczej nie zabraknie, wchodzimy jednak w okres wysokich cen, które będą ograniczały użycie tego surowca. Rolą państwa powinno być mądre ograniczenie i wspieranie społeczeństwa w łagodnym przejściu kryzysu. Bez redukcji zapotrzebowania w sektorach, w których jest to możliwe, będzie to trudne.
Gaz przede wszystkim jest używany w przemyśle – to aż 40 proc. całkowitego wolumenu. Ciepłownictwo i elektroenergetyka korzystają z 26 proc., a 21 proc. trafia do gospodarstw domowych. Utrzymanie komfortu cieplnego to dobro podstawowe i pochłania znaczną część dochodu rodzin. Ceny gazu znacząco wzrosły, co będzie wywoływać niepokój społeczny oraz może przyczynić się do wzrostu skali ubóstwa energetycznego.
Kryzys energetyczny: redukcja zapotrzebowania na węgiel do 2027 r.
W latach 2022-2027 wdrożenie wszystkich wyżej wymienionych działań pozwoli na ograniczenie rocznego zużycia węgla o ponad 75 proc. – z obecnych 8,7 mln ton do 2 mln ton. Podejmując działania już w tym i przyszłym roku, zaczynając od obniżenia temperatury w budynkach przez pierwsze inwestycje w termomodernizację, elektryfikację ciepła i sprawne zarządzanie instalacjami, zużycie węgla do końca 2023 może spaść łącznie o prawie 3 mln ton. Proponowane przez analityków Forum Energii działania opisujemy poniżej.
Obniżenie temperatury w budynkach o 1-3 st. Celsjusza
Jest to działanie najprostsze do wdrożenia, a jego efekt będzie najbardziej widoczny w najbliższych sezonach grzewczych. Ograniczenie temperatury w budynku o 1 st. C może przynieść redukcję zużycia energii cieplnej od 5 proc. do 13 proc. Z badań przeprowadzonych przez Izbę Gospodarczą Ciepłownictwo Polskie wynika, że większość ankietowanych odbiorców utrzymuje w mieszkaniu temperaturę 22 st. C. lub wyższą. Optymalna temperatura budynku to 20-21 st. C. Obniżenie temperatury o 2 st. C w 60 proc. gospodarstw domowych w Polsce i o 1 st. C w pozostałych budynkach, bez podjęcia żadnych dodatkowych działań pozwoli ograniczyć zużycie węgla jesienią i zimą tego roku o 0,4 mln ton. Z kolei w całym 2023 r. o 0,7 mln ton. Trzeba jednak pamiętać, że wraz z wymianą kotłów węglowych i wzrostem efektywności energetycznej, w kolejnych latach wpływ obniżenia temperatury na redukcję użycia węgla będzie malał.
Zarządzanie energią
Zarządzanie energią to obszar niedoceniany. Potencjał prostych usprawnień instalacji jest wysoki. W budynkach o klasie energetycznej odpowiadającej zasobom budowlanym w Polsce z lat 90., inwestycje o okresie zwrotu od pół roku do 6 lat mogą przynieść oszczędności od 21 proc. do 46 proc. zużycia energii końcowej w budynku.
Jednym z najważniejszych elementów tej ścieżki jest obniżenie temperatury w budynku w nocy o 2-3 stopnie. To powinno przynieść oszczędność rzędu 5-10 proc. zużycia energii. Kolejnym jest wyłączenie kaloryferów w nieużywanych pomieszczeniach (oszczędność 4 proc. zużycia energii cieplnej). Dodatkowo warto zainwestować w wymianę zaworów, izolacji instalacji grzewczej w budynku.
W samym 2022 roku potencjał wdrożenia tych rozwiązań to redukcja zużycia węgla o 64 tys. ton. W następnych latach może być on coraz większy. Zakładając, że usprawnienia instalacji grzewczych będą podejmowane w ok. 500 tys. budynków rocznie (jest to liczba odpowiadająca rocznej sprzedaży urządzeń grzewczych w Polsce), przyniesie to w każdym roku oszczędność na poziomie 50-110 tys. ton. Sumarycznie ograniczając zużycie węgla o 0,5 mln ton do 2027 r.
Głęboka termomodernizacja
Termomodernizacja będzie fundamentem procesu odchodzenia od paliw kopalnych w ogrzewnictwie. Zgodnie z założeniami długoterminowej strategii renowacji budynków rekomendowany scenariusz w Polsce zakłada termomodernizację wszystkich budynków o najwyższym wskaźniku energochłonności do roku 2027. Biorąc pod uwagę strukturę źródeł ciepła w budynkach, musimy modernizować ok. 110 tysięcy budynków jednorodzinnych opalanych węglem i 6 tysięcy budynków wielorodzinnych. Ważne, aby były to głębokie termomodernizacje do obecnych standardów energetycznych. Skutkiem ambitnej termomodernizacji będzie ograniczenie zużycia energii w budynkach o ponad 75 proc. Roczny efekt redukcji węgla wyniesie około 0,5 mln ton. Efekt do końca 2027 r. to redukcja zużycia węgla o 2,7 mln ton.
Elektryfikacja ogrzewnictwa
Elektryfikacja powinna być docelowym rozwiązaniem w ogrzewnictwie. Dzisiaj w nowych i istniejących budynkach sprzedaż pomp ciepła wynosi około 100 tys. sztuk. Jeśli chcemy szybko odejść od węgla i gazu w ogrzewnictwie ich sprzedaż w samych istniejących budynkach powinna wynieść co najmniej 225 tys. sztuk. Z tego 160 tys. sztuk powinno być zamiennikiem kotłów węglowych. Spośród tych 160 tys. sztuk ponad połowa (około 82 tys./rok) powinna być instalowana w budynkach jednorodzinnych po termomodernizacji. W budynkach o średnim standardzie energetycznym powinniśmy instalować 73 tys. tych urządzeń. W istniejących budynkach wielorodzinnych około 2,5 tys. Efektem będzie roczna redukcja zużycia węgla o 0,3 mln ton. Łączna redukcja zużycia węgla to 1,9 mln ton do 2027 r.
Przyłączanie do sieci ciepłowniczej
Tam, gdzie jest to technicznie możliwe, budynki wielorodzinne powinny być przyłączane do sieci ciepłowniczej. Będzie dotyczyło to około 4 tysięcy budynków wielorodzinnych, które przeszły termomodernizację i dotąd były zasilane węglem. W każdym roku przyczyni się to do redukcji węgla o około 30 tysięcy ton. W analizowanym okresie efekt wyniesie 0,16 mln ton.
Kolektory słoneczne
Montaż w każdym roku 1 GW kolektorów słonecznych w budynkach zasilanych węglem pozwoli ograniczyć krajowe zużycie węgla o 70 tys. ton rocznie. Skumulowany efekt do 2027 r. to redukcja zużycia tego surowca o ponad 0,4 mln ton.
Kotły biomasowe
We wcześniejszych opracowaniach analitycy Forum Energii postulowali ograniczenie roli biomasy w ogrzewnictwie. Jej status jako OZE stoi pod znakiem zapytania, biomasa jest źródłem zanieczyszczeń powietrza. Pozyskanie biomasy może mieć negatywny wpływ na przyrodę. Ponadto ceny tego paliwa w ostatnim roku znacząco wzrosły w ślad za cenami węgla. W obliczu dzisiejszych trudnych warunków analitycy Forum dopuszczają utrzymanie biomasy, choć w ograniczonym zakresie. Dzisiaj roczna sprzedaż kotłów biomasowych wynosi około 80 tys. sztuk. Ta liczba powinna zostać ograniczona do około 55 tys sztuk/rok. Jest to wystarczające, aby równolegle do innych działań znacząco zredukować zużycie węgla. Szacujemy, że 30 tys. sztuk z nich znajdzie się w budynkach po termomodernizacji. Pozostała część w budynkach o średnim standardzie energetycznym. W efekcie możemy zredukować zużycie węgla w każdym roku o 0,1 mln ton. Łączny efekt to 0,7 mln ton do 2027 roku.
Kryzys energetyczny: redukcja zapotrzebowania na gaz do 2027 r.
Równolegle z odchodzeniem od węgla, należy prowadzić działania ograniczające zużycie gazu w gospodarstwach domowych. Potencjał redukcji wynikający z proponowanych przez nas działań w latach 2022-2027 wynosi 65 proc. – z obecnych 4,4 mld m3/rok do 1,6 mld m3/rok. Do końca 2023 r. w gospodarstwach domowych możemy obniżyć zapotrzebowanie na gaz sumarycznie o 1,2 mld m3. To wartość porównywalna do zużycia gazu w cieple systemowym.
Elektryczne gotowanie
Znaczną redukcję zużycia gazu w gospodarstwach domowych przyniesie wymiana kuchenek gazowych na elektryczne. W każdym roku przyniesie to ok. 0,13 mld m3 oszczędności w zużyciu tego surowca, czyli ok. 0,77 mld m3 do końca 2027.
Obniżenie temperatury w budynkach o 1-2 st. C.
Podobnie jak w przypadku redukcji zużycia węgla, obniżenie temperatury w budynkach przyniesie największe efekty w przyszłym roku. W tym roku będzie to 0,16 mld m3, a w przyszłym 0,3 mld m3. Wraz ze wzrostem efektywności energetycznej i wymianą kotłów gazowych w kraju ten efekt stopniowo będzie malał.
Zarządzanie energią
W samym roku 2022, zakładając wdrożenie podstawowych działań z zakresu zarządzania energią w 8 proc. budynków ogrzewanych gazem, zużycie tego surowca można ograniczyć o 26 mln m3. Wraz z postępującą wymianą systemów i urządzeń na nowocześniejsze oszczędność gazu wyniesie 26-50 mln m3 w każdym roku. Skumulowany efekt do 2027 to 0,2 mld m3.
Głęboka termomodernizacja
Termomodernizacja jest podstawą utrzymania komfortu cieplnego budynków. Zakładając w każdym roku głęboką termomodernizację w 40 tys. energochłonnych budynków jednorodzinnych i 2,5 tys. budynków wielorodzinnych ogrzewanych gazem zredukujemy zapotrzebowanie na ten surowiec o 0,1 mld m3 w każdym roku. Łączne oszczędności w wyniku tego działania wyniosą 0,6 mld m3 do 2027 r.
Elektryfikacja ogrzewnictwa
Elektryfikacja znacząco zredukuje zapotrzebowanie na gaz w ogrzewnictwie. Montaż w każdym roku 29 tys. pomp ciepła w budynkach jednorodzinnych po termomodernizacji, 36 tys. pomp ciepła w budynkach o średniej efektywności energetycznej i 800 pomp ciepła w budynkach wielorodzinnych obniży zapotrzebowanie na gaz o około 0,1 mld m3 w każdym roku. Do końca 2027 r. redukcja wyniesie 0,6 mld m3.
Przyłączanie do sieci ciepłowniczej
Pozostałe budynki wielorodzinne powinny być sukcesywnie przyłączane do sieci ciepłowniczej. Szacujemy, że będzie dotyczyło to około 1,6 tys. budynków po termomodernizacji, które dotychczas były zasilane gazem. W każdym roku oznacza to redukcję zużycia gazu o 7 mln m3. Sumaryczny efekt do 2027 to 40 mln m3.
Kolektory słoneczne
Montaż w każdym roku 1 GW kolektorów słonecznych w budynkach zasilanych gazem przyczyni się do redukcji błękitnego paliwa o około 50 mln m3 rocznie. Skumulowany efekt do 2027 r. to redukcja zapotrzebowania na gaz o 0,3 mld m3.
Kryzys energetyczny: jak zachęcić do działania?
Wola polityczna i społeczna do wyeliminowania zależności od rosyjskich surowców energetycznych jest silna. Jednak bez propozycji działań i pomocy ze strony państwa, wobec piętrzących się kosztów, entuzjazm będzie się osłabiał. Zakręcenie kurka z gazem zmusza nas do działania. Jak wesprzeć społeczeństwo w łagodnym przejściu kryzysu? Konieczne jest uruchomienie programów wsparcia wymiany kotłów oraz poprawy efektywności energetycznej budynków. Potrzeba weryfikacji regulacji określające standardy techniczne budynków. A także wsparcie finansowe termomodernizacji i elektryfikacji. Nie można zapomnieć oczywiście o działaniach edukacyjnych i informacyjnych.
Kryzys energetyczny: rozwiązania wymagają determinacji
W latach 2022-2027 możemy ograniczyć zużycie węgla w ogrzewnictwie i ciepłownictwie o ponad 75 proc. (z 8,7 mln ton do 2 mln ton) i 65 proc. zużycie gazu (z 4,4 mld m3 do 1,6 mld m3). Do tego jednak potrzebna jest duża determinacja społeczna. Dodatkowo musi ona być wsparta działaniami władz, tak aby nadchodzący kryzys energetyczny i jego skutki były minimalne.
Pełny raport dostępny jest TUTAJ.
