Dyskusja na temat Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta sprowadziła się w ostatnim czasie do kwestii finansowych. Obecnie według szacunków, producenci finansują nie więcej niż ok. 5 proc. kosztów recyklingu odpadów opakowaniowych. Tymczasem ROP to regulacja mająca z jednej strony realizować zasadę „zaśmiecający płaci”, z drugiej powinien wspierać gminy w organizacji selektywnej zbiórki odpadów oraz znacznym zwiększeniu poziomów recyklingu. Uruchomione niedawno w Krakowie Centrum Recyklingu Tworzyw jest przykładem, jak samorządy mogą przygotować się do ROP i zadbać o te poziomy.
A problem jest istotny. Recykling tworzyw sztucznych w Polsce jest wciąż poniżej średniej UE. To oznacza, że osiągnięcie celów, które zostały przewidziane w rozporządzeniu PPWR jest niemożliwe bez dodatkowych działań i inwestycji w zakresie gospodarowania odpadami.
Rozszerzona odpowiedzialność producenta: inwestycje samorządowe
System kaucyjny – uruchamiany w Polsce od stycznia 2025 – rozwiąże problem zbiórki butelek PET, wielorazowych butelek szklanych oraz aluminiowych puszek. To jednak jest w dalszym ciągu zbyt mały strumień, aby osiągnąć wymogi jakie wprowadziła UE. Ate są wysokie. Wskaźnik odpadów poddanych recyklingowi ma wynieść 55 proc. w 2025 r. a w 2030 już 60 proc. Docelowo w roku 2035 samorządy mają poddać recyklingowi aż 65 proc. zebranych odpadów komunalnych.
O tym, że konieczne są pilne zmiany w polskim systemie gospodarowania odpadami i surowcami mówi cała branża opakowaniowa, odpadowa, recyklingowa oraz samorządy.
—Potrzebujemy skutecznej reformy rozszerzonej odpowiedzialności producenta dla opakowań, bo to ona jest tym ogromnym, brakującym elementem naszej gospodarki odpadami. Brak odpowiedniego finansowania, które to zapewnia właśnie ROP, sprawia, że recyklerzy w Polsce są w bardzo złej sytuacji i coraz częściej rezygnują z tej działalności, – mówi Anna Sapota, wiceprezes ds. public affairs dla Europy Północno-Wschodniej w grupie TOMRA, i dodaje – Wraz z ROP, Polsce potrzebne są dodatkowe moce dotyczące sortowania oraz odzyskiwania i przetwarzania odpadów.
Jednak pomimo trudnych warunków rynkowych, niektóre samorządy decydują się na inwestycje. W Krakowie trwa budowa Centrum Recyklingu Odpadów Komunalnych, Gdańsk wraz z okolicznymi gminami inwestuje w Zakład Utylizacji. A to tylko wybrane przykłady.
Dzięki nowej instalacji Kraków będzie mógł każdego roku przetwarzać na granulat 20 tys. ton worków foliowych.
— Na pewno w Polsce nie ma takiej instalacji, w Europie dopiero się tworzą takie projekty. Cała Europa zgodnie z założonymi dyrektywami musi osiągnąć pewne wskaźniki recyklingu. Bez instalacji takich jak naszaspełnienie tych wymogów jest nie do wykonania. Tu mówimy o recyklingu całego strumienia odpadów komunalnych, czyli jeżeli w Krakowie mamy w tej chwili powiedzmy 370 000 ton odpadów komunalnych wytwarzany przez mieszkańców, to tak naprawdę w granicach 200 000 ton odpadów musimy ponownie zagospodarować – tłumaczy Marek Kabaciński, wiceprezes krakowskiego MPO
Warto pamiętać że, pozyskany w procesie recyklingu surowiec to całkiem pokaźne przychody, będące dodatkowym wsparciem komunalnych instalacji odpadowych. Co więcej, efektywniejsze metody recyklingu to klucz na realizację celów dotyczących zawartości recyklatu w opakowaniach. W Polsce, w ciągu 2022 roku, zebrano około 41 proc. ze wszystkich wprowadzonych na rynek butelek PET, a tylko 15 proc. z nich zawierało recyklat, czyli surowiec poddany recyklingowi. Europejska średnia to ok. 72 proc. dla zbiórki i 24 proc. opakowań z recyklatem. Jest zatem sporo do nadrobienia.
Nowoczesne sortownie kluczowym elementem systemu
To właśnie połączony system narzędzi i rozwiązań w obszarze odpadowym przynosi najlepsze efekty. Jak wynika z rynkowych analiz, najbardziej efektywne systemy są połączeniem kilku sprawdzonych praktyk. Są nimi rozszerzona odpowiedzialność producenta dla opakowań (i nie tylko), systemy kaucyjne dla opakowań po napojach. A także sortowanie odpadów komunalnych po selektywnej zbiórce. Znaczącą rolę w takim rozwiązaniu odgrywają systemy kaucyjne na butelki plastikowe i puszki po napojach. Zapewniają one wskaźnik zwrotu na poziomie ponad 90 proc. Do selektywnej zbiórki powinny trafić także pozostałe typy odpadów powstających w gospodarstwach domowych, czyli bioodpady, papier,tekstylia oraz sprzęt elektryczny i elektroniczny. Reszta powinna pozostać w strumieniu odpadów zmieszanych, które to można najskuteczniej rozdzielić na materiały nadające się do wykorzystania w celu dalszego recyklingu.
Norweskie wzory holistycznego zarządzania odpadami
Wiele przykładów kompleksowego i holistycznego zarządzania odpadami można spotkać w Norwegii. W tym kraju zbudowano kilka, w pełni zautomatyzowanych zakładów sortowania odpadów zmieszanych, zupełnie nowe zakłady przetwarzania tworzyw sztucznych oraz sortownie papieru. Przykładem może być ROAF – zarządzający nowoczesnym zakładem sortowania odpadów zmieszanych. Zakład znajduje się w Skedsmokorset, niedaleko Oslo, i zbiera oraz sortuje odpady z 7 okolicznych gmin. Zmiany wprowadzone w systemie zbiórki odpadów, w tym sortowanie odpadów zmieszanych, doprowadziły do najwyższych w swojej klasie poziomów recyklingu. A to przekłada się na wyniki– w wysokości stabilnych 45 proc. poziomu recyklingu w 2023 r. Jednocześnie zakład ten cały czas ulepsza i rozwija rozwiązania i technologię służącą odbiorowi i przetwarzaniu pokonsumenckich opakowań z tworzyw sztucznych.
Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta jest jak na razie brakującym ogniwem w systemie gospodarki odpadami w Polsce. Jednak powoli temat ROP i przyszłych rozwiązań ustawowych staje się jednym z głównych przedmiotów w dyskusji publicznej. Projektując nowe przepisy warto spojrzeć i zainspirować się rozwiązaniami stosowanymi w krajach, w których system gospodarki odpadami działa znacznie efektywniej niż w Polsce.
