Obecne sposoby produkcji żywności są niezwykle wymagające pod względem zasobów. W szczególności w zakresie wykorzystania lądów, wody oraz używanych detergentów. Ten kierunek rozwoju nie może być utrzymany w dłuższej perspektywie. Już obecnie produkcja rolna odpowiada za 26 proc. emisji globalnych gazów cieplarnianych, 50 proc. wykorzystania dostępnej przestrzeni lądów oraz 70 proc. zużycia wody. Do 2050 roku będzie nas niemal 10 mld. Potrzebujemy aż trzech planet Ziemia, aby wyżywić ludzi.
Produkcja żywności jest nierozerwalnie związana z praktycznie wszystkimi najważniejszymi wyzwaniami, jakie stoją przed ludzkością. Wliczając w to zmiany klimatu, niedobory wody pitnej, przerwanie globalnych łańcuchów dostaw żywności wynikających z konfliktu w Ukrainie bądź pandemii COVID czy korupcję. Sama wojna w Ukrainie, tylko w tym roku, przełożyła się na ponad 58 proc. wzrost cen wybranych produktów spożywczych. Dodatkowo wpłynęła na zwiększenie poziomu niedożywienia ludzi w niektórych krajach na świecie. Dlatego też przyjrzenie się bliżej sposobom jak produkowana jest żywność, staje się kluczową potrzebą gospodarczą. Z kolei wspólny wysiłek na rzecz zapewnienia wystarczającej ilości i dostępności żywności na świecie jednym z najważniejszych celów ludzkości – wynika z raportu „Zrównoważony rozwój produkcji Żywności” Strategy&.
Mniej zajmowania lądów, wykorzystania wody oraz detergentów
Obecne sposoby produkcji żywności są niezwykle wymagające pod względem zasobów, w szczególności w zakresie wykorzystania lądów, wody oraz używanych detergentów. Ten kierunek rozwoju nie jest możliwy do utrzymania w dłuższej perspektywie. Obecnie już produkcja rolna odpowiada za 26 proc. emisji globalnych gazów cieplarnianych, 50 proc. wykorzystania dostępnej przestrzeni lądów oraz 70 proc. zużycia wody. 94 proc. masy ssaków na świecie (wyłączając człowieka) stanowią zwierzęta hodowlane na potrzeby żywienia człowieka. UN szacuje, że do 2050 roku na ziemi będzie żyło blisko 9,6 mld ludzi. Aby zapewnić odpowiednią ilość żywności dla wszystkich w obecnym modelu konsumpcji i produkcji potrzebowalibyśmy trzech planet Ziemia. Oznacza to, że na długo przed 2050 rokiem musimy doprowadzić do radykalnych zmian zarówno w zakresie diety, jak i sposobów produkcji rolnej.
Polska na #6 miejscu w Europie
Na europejskim rynku istotną rolę odgrywa Polska, która jest 6. największym producentem żywności w Unii Europejskiej, z bardzo silnie rozwiniętym przemysłem mięsnym. W Polsce wytwarza się co roku ponad:
- 2,7 mln ton drobiu (#1 w UE),
- 1,9 mln ton wieprzowiny (#4 miejsce w UE),
- 0,6 mln ton wołowiny (#7 miejsce w UE).
Polska jest również istotnym producentem przetworów mlecznych (#5 miejsce w UE), a także wybranych warzyw i owoców. Z drugiej strony jesteśmy już rynkiem rozwiniętym, z szerokim dostępem do nowych technologii oraz funduszy europejskich dedykowanych transformacji produkcji żywności.
– Pomimo rosnącej produkcji mięsa w Polsce, widoczne są pozytywne zmiany zachowań wśród polskich konsumentów. W roku 2022 ogólne spożycie mięsa (wraz z podrobami) osiągnęło ok. 76 kg na osobę. Było zatem mniejsze niż w 2021 r. o ok. 1,5 kg/mieszkańca. W 2023 r. spodziewać się można dalszego spadku do poziomu 74-75 kg na osobę. Spadek może jednak okazać się większy w zależności od inflacji i siły nabywczej złotego – mówi Krzysztof Badowski, Partner zarządzający Strategy& Polska.
Jego zdaniem wyzwaniem jest jednak rosnący eksport, który regularnie zwiększa presję na produkcję mięsa w Polsce. Wymusza także większą koncentrację oraz specjalizację w produkcji zwierzęcej. W konsekwencji prowadzi to do zanieczyszczania wód, gleby oraz powietrza. Ponadto, wpływa na marginalizację mniejszych gospodarstw rolnych (poniżej 15 ha) i zmianę sposobu chowu zwierząt.
– Warto zaznaczyć, że tylko 1,4 proc. gospodarstw rolnych w Polsce stosowało ekologiczne metody produkcji w 2020 roku, co pokazuje, że w Polsce dominuje rolnictwo o wysokiej intensywności – dodaje Krzysztof Badowski.
Jaki będzie kierunek zmian
Obecna sytuacja skłania do pytania o dalszy kierunek rozwoju branży mięsnej w Polsce, gdzie z jednej strony widoczny jest wzrost uprzemysłowienia oraz wzmożona intensyfikacja, a z drugiej dążenie do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju. W raporcie eksperci Strategy& wskazują na trzy główne obszary wymaganych zmian. Są to kolejno:
- Zmiana diety na poziomie konsumentów
- Ograniczenie strat w łańcuchu dostaw produktów spożywczych
- Czystsze i bardziej przyjazne środowisku metody produkcji żywności
Zmiana diety na poziomie konsumentów
Jest wiele powodów nadmiernego wykorzystania zasobów naturalnych, jednak jednym z głównych jest wzrost spożycia mięsa. Ilość produkowanego mięsa potroiła się w ciągu ostatnich 50 lat. W przeliczeniu na osobę uległa niemal podwojeniu. Z 23 kg rocznie na osobę w 1961 r. do 43 kg na osobę w 2021 r. Produkcja mięsa, szczególnie wołowego, jest najbardziej nieefektywną formą produkcji rolnej wymagającą prawie 100 krotnie więcej zasobów naturalnych w porównaniu do wyprodukowania tej samej ilości kalorii z produktów roślinnych. Już samo zastąpienie wołowiny mięsem drobiowym wpłynęłoby na 50% redukcję emisji gazów cieplarnianych z produkcji rolnej oraz spadek zużycia wody słodkiej na potrzeby rolnictwa o 30 proc.
Ograniczenie strat w łańcuchu dostaw produktów spożywczych
UN szacuje, że blisko 1/3 całości wyprodukowanej żywności jest marnowana ze względu na opóźnienia oraz nieefektywności w łańcuchach dostaw. Jest to spowodowane niedoinwestowaniem w obszarze logistyki oraz wolnym wprowadzaniem rozwiązań cyfrowych, takich jak np. śledzenie w czasie rzeczywistym parametrów produktów i warunków przechowywania. Powyższe technologie, produkcja bliżej miejsca konsumpcji oraz wiele innych, mają szansę na znaczące zmniejszenie strat w łańcuchach dostaw, a także na znaczącą poprawę wykorzystania dostępnych areałów.
Czystsze i bardziej przyjazne środowisku metody produkcji żywności
Produkcja rolna jest również obszarem, który wymaga znaczącego wsparcia nowymi technologiami. Nie bez znaczenia pozostanie również zwiększenie bioróżnorodności produkcji oraz produkcja bliżej miejsc konsumpcji. Rolnictwo wsparte danymi pozwoli na znacznie precyzyjniejszą aplikację wody, substancji odżywczych. Także zapewnienie dobrego oświetlenia, dzięki czemu zwiększy się ilość plonów z 1 m2 areału. Rolnictwo pionowe pozwoli na dalsze ograniczenie wykorzystania przestrzeni, a także na lokalizowanie produkcji bliżej miejsc faktycznej konsumpcji. Nie bez znaczenia pozostaną również innowacje w zakresie alternatywnych źródeł substancji odżywczych. Takie jak „roślinne mięso”, wykorzystanie insektów jako źródła białka, bądź druk mięsa bez potrzeby hodowania zwierząt.
Pomimo rosnącej świadomości polskich konsumentów, zrównoważony rozwój w produkcji oraz konsumpcji żywności wymaga dodatkowych działań. Wśród głównych obszarów są spójne działania w ramach całej UE, promujące świadomość wśród konsumentów oraz poprawę warunków produkcji mięsa.
