Dymisja ministra Michała Kurtyki była okazją do podsumowania dwóch lat, które upłynęły od powstania Ministerstwa Klimatu i Środowiska. Odchodzący przedstawił niejako księgę zamknięcia jego rządów w resorcie.
Klimat w służbie obywatela
Ministerstwo Klimatu i Środowiska powstało po to, by być blisko obywatela i podnosić jakości życia. Przy jednoczesnej ochronie klimatu i środowiska. Priorytetem jest człowiek – to w jakim otoczeniu i w jakich warunkach żyje. Ważna też jest Polska – w kontekście stworzenia innowacyjnych sektorów gospodarczych i nowych miejsc pracy.
Obecnie zamyka się okres wyznaczający ramy transformacji polskiego sektora energetycznego i zagwarantowania na jego potrzeby rekordowych zasobów finansowych. Od samego początku funkcjonowania Ministerstwa Klimatu i Środowiska priorytetowym obszarem działania było zmobilizowanie środków finansowych, wspierających modernizację polskiej energetyki.
W wyniku tych prac, poprzez skalę zabezpieczonych źródeł finansowania, przez najbliższe 10 lat resort będzie miał centralne miejsce w zakresie modernizacji.Polski i poprawy jakości życia Polaków. Dzięki zasobom własnym Narodowego i Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, wynegocjowanym środkom europejskim oraz norweskim, środkom z Funduszu Modernizacyjnego oraz nowotworzonego Funduszu Transformacji Energetyki Polska będzie mogła rozdysponować ponad. 300 miliardów złotych. Dzięki intensywnym pracom programowym środki te są już zaplanowane. W kluczowych obszarach zaczynają już płynąć do polskiej gospodarki i do polskich rodzin.
Ramy prawne transformacji polskiego sektora energetycznego zostały zdefiniowane
Istotnym sukcesem resortu klimatu i środowiska było przyjęcie, w lutym 2021 r., przez Radę Ministrów „Polityki energetycznej Polski do 2040 r.” (PEP2040). Po 12 latach od ustanowienia poprzedniej polityki, przyjęto kluczowy dokument strategiczny wyznaczający kierunki rozwoju tego sektora oraz stanowiący busolę dla działań na najbliższe 20 lat dla szeroko pojętej modernizacji gospodarczej kraju z uwzględnieniem wymiaru społecznego.
PEP2040 stanowi jasną wizję strategii Polski w zakresie transformacji energetycznej, tworząc oś dla programowania środków unijnych związanych z sektorem energii. Strategia zakłada wzrost udziału zeroemisyjnych źródeł energetycznych we wszystkich sektorach i technologiach. Przed nami transformacja, która spowoduje, że w ciągu najbliższych 10 lat co trzecia MWh wyprodukowanej energii elektrycznej będzie pochodzić z jednostek odnawialnych.
Z kolei w październiku 2020 r. Rada Ministrów przyjęła uchwałę w sprawie aktualizacji programu wieloletniego pod nazwą „Program polskiej energetyki jądrowej”. Celem programu jest budowa w Polsce od 6 do 9 GW zainstalowanej mocy jądrowej. To kamień milowy na drodze naszego kraju do posiadania stabilnego, zeroemisyjnego źródła energii. Dzięki energetyce jądrowej będziemy mogli zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne. Równolegle zagwarantowane zostały środki na uruchomienie prac nad wysokotemperaturowym reaktorem badawczym chłodzonym gazem.
Łatwiejsze życie klientów
Nastąpiły także bardzo ważne zmiany w polskim prawie energetycznym, z których najbardziej skorzystają odbiorcy energii elektrycznej, zwłaszcza konsumenci indywidualni. Nowe przepisy stworzą odbiorcom energii możliwość korzystania z funkcji inteligentnych liczników zdalnego odczytu. Zmiany przewidują, że do końca 2028 roku takie liczniki zostaną zainstalowane u co najmniej 80 proc. odbiorców końcowych. Łatwiejszy będzie wybór najlepszej oferty dzięki dynamicznej porównywarce ofert prowadzonej przez Urząd Regulacji Energetyki. Ponadto wprowadzone zostaną uproszczone faktury oraz możliwa będzie zmiana dostawcy energii elektrycznej w 24 godziny.
Nowe sektory gospodarcze i nowe, wysokopłatne miejsca pracy
Realizacja PEP2040 umożliwia takie przeprowadzenie transformacji energetycznej, która już obecnie stanowi wyraźny motor rozwoju polskiej gospodarki, wzmacniania roli krajowego przemysłu i tworzenia wysokopłatnych miejsc pracy. Ostatnie dwa lata to czas znaczących zmian na rynku energii w Polsce. Dodatkowo wzrastającego udziału w wolumenie wyprodukowanej energii odnawialnych źródeł energii. Całkowita moc zainstalowana w OZE w 2019 r. wynosiła 9,5 GW. W ciągu dwóch lat, do sierpnia 2021, ilość ta wzrosła do 14,9 GW.
Fotowoltaika prosumencka przeżywa prawdziwy boom za sprawą kolejnych edycji programu „Mój Prąd”. Niedawno wykorzystaliśmy budżet trzeciej edycji tego programu. Obecnie zapowiedziana została kolejna odsłona tego programu na ponad 1 mld zł, której uruchomienie planujemy już na początku 2022 r. Będzie ona również wspierała rozwój autokonsumpcji w gospodarstwie domowym poprzez instalację magazynów energii i ciepła, systemów zarządzania energią, ładowarek elektrycznych. Uzupełniając sektor PV nowo zaprojektowany program wsparcia i dedykowane porozumienie wesprze również rozwój bardzo dynamicznie rozwijającego się sektora pomp ciepła.
Morskie farmy wiatrowe wchodzą do gry
W wyniku realizacji PEP2040 w najbliższych 2 dekadach zostanie zbudowany niemal nowy system elektroenergetyczny. Jego silną podstawą będą źródła nisko i zero-emisyjne. W tym celu MKiŚ przygotowało ustawę o promowaniu wytwarzaniu energii elektrycznej w morskich farmach wiatrowych, która wszła w życie w styczniu 2021 . Porusza ona m.in. zagadnienia systemu wsparcia, lokalny łańcuch dostaw, przyłączanie do sieci. Dodatkowo postępowań administracyjnych i tworząc podwaliny pod realizację 5,9 GW nowych projektów do 2030 roku.
W celu rozwijania rynku morskiej energetyki wiatrowej offshore, która będzie pełnić kluczową rolę w procesie transformacji, Polska we wrześniu 2020 r. zainicjowała „Deklarację Bałtycką na rzecz Morskiej Energetyki Wiatrowej”. Deklarację podpisała Komisja Europejska i ministrowie 8 krajów: Polski, Danii, Estonii, Finlandii, Litwy, Łotwy, Niemiec i Szwecji. Deklaracja ta zainaugurowała ścisłą współpracę krajów regionu Morza Bałtyckiego. Co ważne, Polska ma szansę zyskać miano lidera w rozwoju morskich farm na Bałtyku z najwyższym docelowym potencjałem mocy zainstalowanej. Szacowana moc jest na 28 GW w 2050 r.
Porozumienie ułatwi rozwój
15 września 2021 r. przedstawiciele administracji rządowej oraz sektora morskiej energetyki wiatrowej podpisali drugie na świecie i pierwsze w UE (po obecnym liderze morskiej energetyki wiatrowej Wielkiej Brytanii) porozumienie sektorowe. Dotyczy ono budowy nowego sektora gospodarki, jakim jest morska energetyka wiatrowa – „Porozumienie sektorowe na rzecz rozwoju morskiej energetyki wiatrowej w Polsce”.
Zadaniem Ministerstwa Klimatu i Środowiska jest wsparcie nowych sektorów gospodarki i rozwój potencjału już istniejących. Upowszechnienie wodoru to kluczowa inicjatywa. Wpisuje się w założenia „Polskiej Strategii Wodorowej do roku 2030 z perspektywą do 2040 r.”.
Wodór zagości w gospodarce
Uwzględnienie technologii wodorowych w polityce rozwojowej państwa, ich doskonalenie, budowa kompetencji oraz tworzenie polskich produktów eksportowych jest strategicznym wyzwaniem. Wymaga podejścia opartego na całym łańcuchu dostaw. Dlatego, po roku pracy, angażującym ponad 650 ekspertów, 14.X.2021 r. podpisane zostało „Porozumienie sektorowe na rzecz budowy gospodarki wodorowej”. Określa listę długofalowych działań na rzecz rozwoju branży wodorowej. Do ich realizacji zobowiązały się zarówno podmioty publiczne, jak i prywatne pośród ponad 130 sygnatariuszy.
Uproszczenie i zdynamizowanie programu „Czyste Powietrze”
Pilna poprawa jakości powietrza w Polsce jest absolutnym priorytetem Ministerstwa Klimatu i Środowiska. Jeśli chodzi o stan powietrza w Polsce, wyraźnie dostrzegalne są już zmiany na lepsze. To m.in. efekt ogromnej mobilizacji środków publicznych. Od kilku lat realizujemy program „Czyste Powietrze”. Jego głównym celem jest poprawa jakości powietrza poprzez zmniejszenie emisji pyłów i gazów cieplarnianych. Dzięki dofinansowaniu wymiany nieefektywnych i wysokoemisyjnych źródeł ciepła oraz zwiększenie efektywności energetycznej jednorodzinnych budynków mieszkalnych.
Dotychczas w ramach programu złożono już ponad 335 tys. wniosków na łączną kwotę blisko 5,7 mld zł. Aby zwiększyć skuteczność programu wprowadzono szereg usprawnień, m.in. uproszczone zasady przyznawania dotacji, skrócony czas rozpatrywania wniosków. Dodatkowo istnieje możliwość składania wniosku online, a także podwyższyliśmy dotacje dla najuboższych.
Te zmiany zwiększyły popularność programu „Czyste Powietrze” i spowodowały większą liczbę składanych wniosków o dofinansowanie wymiany tzw. „kopciuchów”. Porównując dane z grudnia 2019 r. do 2020 r. widzimy ponad dwukrotny wzrost liczby złożonych wniosków o dofinansowanie. W październiku uzyskaliśmy rekordową liczbę 5060 wniosków na kwotę ponad 77 milionów złotych złożonych w ciągu zaledwie jednego tygodnia.
Czystsze powietrze nie tylko na papierze
Dzięki podjętym działaniom stan powietrza w Polsce powoli się poprawia. Jest to zauważalne nie tylko poprzez obniżenie poziomów stężeń problemowych substancji w powietrzu. Także poprzez zmniejszenie liczby stref, w których stwierdzane są przekroczenia norm jakości powietrza. Najlepszym przykładem jest porównanie wyników ostatniej oceny jakości powietrza za 2019 r. do wyników oceny wykonanej za 2018 r. Liczba stref z przekroczeniami spośród wszystkich 46 stref w kraju zmniejszyła się dla:
- pyłu PM10 z 39 do 22;
- pyłu PM2,5 z 14 do 8;
- benzo(a)pirenu z 44 do 36.
Obniżeniu uległy także inne wskaźniki, które świadczą o poprawie jakości powietrza w Polsce. Zmalała liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego dla pyłu PM10. Np. w Katowicach w 2019 było to 75 dni, a w 2020 – 43 dni. Z kolei w Krakowie liczba spadłą z 70 dni w 2019 do 60 dni w 2020 r.
100 mln dla samorządów
Aby zachęcić gminy do aktywniejszego udziału w pozyskiwaniu wnioskodawców i ich obsłudze, MKIŚ zdecydowało o oddaniu do dyspozycji samorządów gminnych kwotę ponad 100 mln zł. Wprowadzony pakiet zachęt dla samorządów przynosi zamierzone efekty. Już ponad 2063 gmin, czyli ponad 80 proc. w Polsce, zdecydowało się na zawarcie porozumienia z WFOŚiGW. Uruchomione zostały także 3 pilotaże (w woj. zachodniopomorskim, w Pszczynie i na Dolnym Śląsku) dla budynków wielolokalowych.
W nowej odsłonie programu, zapewnione będzie najwyższe wsparcie inwestycyjne dla najuboższych, gdzie dofinansowanie wyniesie nawet do 90 proc. kosztów.
Kolejnym ułatwieniem w sięganiu po wsparcie na wymianę tzw. kopciuchów i termomodernizację domów jednorodzinnych jest dołączenie banków do „Czyste Powietrze”. Dzięki tzw. „ścieżce bankowej” Polacy mogą w jednym „okienku” złożyć dokumenty o dotację do przedsięwzięcia oraz uzyskać kredyt na jego realizację.
Zeroemisyjny transport oparty o spójne ramy prawne i wsparty stabilnym finansowaniem
Promocja modernizacji i wspieranie przez Polskę rozwoju przemysłu elektromobilności zaowocowało historycznym wzrostem w tej dziedzinie. Z odnotowanego w 2017 roku 10 proc. udziału Polski w wewnątrzunijnym eksporcie autobusów elektrycznych nastąpił wzrost do poziomu 46 proc.. Oznacza to, że prawie co drugi zeroemisyjny autobus wyeksportowany w Unii Europejskiej został wyprodukowany w Polsce. Przyczynia się to do dynamicznego rozwoju całego łańcucha dostawczego dla tego przemysłu. Począwszy od ogniw i baterii, poprzez silniki, skończywszy na najwyższej jakości ładowarkach instalowanych w Europie i na świecie. Co więcej, w 2020 r. wartość polskiego eksportu ogniw litowo-jonowych wyniosła 4 mld euro. To ażi 1,7 proc. wszystkich towarów sprzedawanych za granicę. Wzrost w stosunku do 2019 roku wyniósł 2 mld euro, co jest największym rocznym wzrostem w przypadku pojedynczej pozycji.
Ministerstwo Klimatu i Środowiska podąża w stronę elektromobilności
W celu rozwoju infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych MKiŚ wprowadziło nową e-taryfę, przeznaczoną dla operatorów stacji ładowania pojazdów. Resort klimatu i środowiska dąży także do jak najszybszej wymiany floty autobusów na pojazdy zeroemisyjne. M.in. poprzez prowadzone programy wsparcia ich zakupu. W styczniu 2021 r. był nabór wniosków o dofinansowanie do programu NFOŚiGW pn. „Zielony transport publiczny”. Budżet projektu wynosił 1,1 mld zł, a środki będą przeznaczone na zakup zeroemisyjnego taboru oraz infrastruktury ładowania/tankowania. Dodatkowo udostępniono 200 mln zł na pożyczki. W związku z wyczerpaniem środków, NFOŚiGW ogłosił drugą fazą tego programu ze szczególnym uwzględnieniem mniejszych powiatów oraz miast zagrożonych wykluczeniem transportowym. W sumie ponad 2 miliardy złotych trafiły do samorządów na wymianę floty.
Mój elektryk, czyli auta z dopłatą
Szansą na poprawę jakości powietrza zwłaszcza w centrach miast jest rozwój elektromobilności pojazdów dostawczych i transportu indywidualnego. Dlatego 12 lipca 2021 r. ruszył program „Mój elektryk”. Budżet programu, którego wdrażanie zaplanowano na lata 2021-2026, wynosi obecnie 700 mln zł. W tym aż 400 mln zł jest przeznaczone na dopłaty do leasingu. W kontekście gospodarki pandemicznej, wspierającej rozwój transportu „ostatniej mili”, rozwiązania dla przedsiębiorstw pełnią szczególnie istotną rolę, umożliwiając znaczące ograniczenie emisji. Dlatego zagwarantowane zostały podstawy dla zwiększenia tej kwoty do 2 mld zł. W tym 400 mln zł dla osób fizycznych oraz 1,6 mln dla przedsiębiorstw na przestrzeni nadchodzących lat.
Z uwagi na dynamiczna zmianę otoczenia i rozwój elektromobilności MKiŚ przygotowało również dużą nowelizację ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych. W ramach nowelizacji wdrożone zostaną takie zmiany jak: obniżenie amortyzacji na samochody spalinowe, ułatwienia dla instalacji punktów ładowania w budynkach wielorodzinnych, stref czystego transportu i przyspieszenie procedur przyłączania stacji ładowania oraz stworzone zostaną ramy prawne do wykorzystania wodoru w transporcie.
Nie sposób nie wspomnieć też o podpisaniu memorandum dotyczącego współpracy przy przygotowaniu terenu do budowy fabryki polskiego samochodu elektrycznego. Lokalizacja fabryki Izery na Śląsku wpłynie na transformację regionu oraz wpisze się w jego innowacyjną specjalizację. Symboliczne „wbicie łopaty” pod inwestycję jest planowane w roku 2021. Dzięki nowej fabryce pracę znajdzie tu ok. 15 tys. wysokokwalifikowanych pracowników: 3 tys. w zakładzie w Jaworznie oraz 12 tys. u dostawców i kooperantów. Produkcja aut rozpocznie się w 2024 roku.
Łagodzenie skutków suszy zmobilizowało tysiące polskich rodzin do działania
Program „Moja Woda” ma pomóc w łagodzeniu skutków suszy w Polsce i ograniczeniu zagrożenia powodziowego przez budowę instalacji zatrzymujących deszczówkę. Ogłoszona w pierwszej połowie 2020 r. pierwsza edycja programu cieszyła się ogromnym zainteresowaniem. Wartość złożonych wniosków – na ok. 25 tys. przydomowych mikroinstalacji – przekroczyła dostępny budżet 100 mln zł. Dlatego ministerstwo klimatu i środowiska zdecydował się w lecie 2021 roku kontynuować program. Łącznie ponad 220 mln złotych i prawie 50 tys. instalacji przydomowej retencji umożliwi zatrzymanie dwóch milionów metrów sześciennych wody rocznie. Dodatkowo odciąży sieci wodociągowe i kanalizacyjne oraz zmniejszy ryzyko podtopień powodowanych ulewnymi deszczami. To zysk dla środowiska i dla domowych budżetów.
Budowanie pozycji Polski w obszarze sprawiedliwej transformacji
W 2018 r., podczas szczytu klimatycznego w Katowicach, Polska wprowadziła do międzynarodowych agend ONZ i UE zasadę sprawiedliwej transformacji. W myśl zasady polityka klimatyczna nie może być oderwana od gospodarki. Podpisana przez ponad 50 przywódców „Śląska Deklaracja Sprawiedliwej i Solidarnej Transformacji” stawia człowieka w centrum. Daje impuls do przewartościowania globalnej i europejskiej polityki. MKiŚ podkreślało, że uwzględnienie społecznego aspektu przejścia na gospodarkę niskoemisyjną jest kluczowe dla uzyskania akceptacji społeczeństw dla zachodzących zmian.
Driving ChangeTogethe
Oprócz deklaracji sprawiedliwej transformacji, COP24 przyjął również pierwszą w historii szczytów klimatycznych deklarację poświęconą elektromobilności „Driving ChangeTogether”. Zgromadziła ona kraje odpowiedzialne za ponad połowę ludności świata. Zapoczątkowała organizowane od tego czasu w Polsce doroczne szczyty Global E-MobilityForum. Pierwszy zgromadził w Warszawie w 2019 roku 500 uczestników, a następny (już w wersji internetowej) 3000 uczestników z ponad 100 krajów. Kolejna edycja Forum będzie w listopadzie 2021 r.
Sprawiedliwa transformacja jest też jednym z filarów „Polityki energetycznej Polski do 2040 r.”. Ma zapewnić możliwości rozwoju regionom i społecznościom najbardziej dotkniętym negatywnymi skutkami przekształceń. Jednocześnie zapewnić nowe miejsca pracy i zbudować nowe gałęzie przemysłu, współuczestniczące w przekształceniach sektora energii.
Najważniejsze kwestie z zakresu polityki energetycznej, innowacji technologicznych, ich wdrażania i inwestycji były natomiast tematem trzeciego spotkania ministrów Partnerstwa na rzecz Transatlantyckiej Współpracy Energetyczno-Klimatycznej (P-TECC), którego Polska była gospodarzem we wrześniu 2021 r. Podczas szczytu potwierdzono, że należy zabezpieczyć tradycyjne źródła energii, takie jak gaz, ale również rozwijać nowe możliwości, jak atom, OZE i wodór, które będą łatwo dostępne i przystępne cenowo. Zidentyfikowano też kolejne wyzwania dla naszego regionu, takie jak rozwój infrastruktury ładowania elektrycznych autobusów i samochodów. Również tutaj, pod wspólnym przewodnictwem Ministra Klimatu i Środowiska Michała Kurtyki oraz Sekretarza ds. Energii Stanów Zjednoczonych Ameryki Jennifer Granholm przez aklamację przyjęto wspólne konkluzje.
Pakiet zmian dla parków narodowych
W 100. rocznicę utworzenia rezerwatów, które stały się zalążkiem pierwszych w Polsce parków narodowych, MKiŚ ogłosiło pakiet zmian dla parków narodowych. Założeniem projektu jest m.in. podkreślenie rangi parków narodowych w ochronie dziedzictwa przyrodniczego kraju, ale także ochrona dziedzictwa kulturowego. W wyniku zmiany strategii dot. zarządzania parkami narodowymi w Polsce, planuje się m.in. utworzenie nowego podmiotu o roboczej nazwie „Polskie Parki Narodowe”. Będzie on obejmował Dyrekcję Polskich Parków Narodowych oraz parki narodowe. W przyszłorocznym budżecie dotacja dla parków narodowych wzrośnie o 45 proc.
Współpraca na rzecz edukacji ekologicznej
MKiŚ wspiera działania dążące do zwiększania świadomości ekologicznej, w tym z zakresu ochrony klimatu wśród młodego pokolenia Polaków. Inicjatywy resortu wspierają edukację formalną, realizowaną w ramach kształcenia ogólnego. W tym zakresie ściśle współpracujemy z Ministerstwem Edukacji i Nauki. 17 sierpnia 2021 r. podpisano „List intencyjny na rzecz edukacji ekologicznej i klimatycznej młodego pokolenia”.
Oprócz Młodzieżowej Rady Klimatycznej przy Ministrze Klimatu i Środowiska działa także Młodzieżowa Rada Ekologiczna. Jej celem również jest poprawa stanu środowiska naturalnego i zwiększanie świadomości ekologicznej społeczeństwa – zwłaszcza młodzieży. Do jej kompetencji należy: wyrażanie opinii w zakresie spraw objętych działami administracji rządowej dotyczącej środowiska, a w szczególności przedstawianie opinii na temat planowanych zmian polityki, strategii i zmian legislacyjnych w zakresie właściwości Ministra Klimatu i Środowiska, w tym propozycji rozwiązań oraz propozycji rozwiązań.
Kolejny etap – Ministerstwo Klimatu i Środowiska
Kontynuatorom prac minister zostawia gotowe projekty, które podniosą jakości życia obywateli przy jednoczesnej ochronie klimatu i środowiska. Wśród nich m.in. projekt nowego systemu ochrony odbiorcy wrażliwego energii elektrycznej. Jego kluczowymi elementami są nowe zasady przyznawania i zwiększona wysokość dodatku energetycznego. Na nowym rozwiązaniu powinno skorzystać ok. 2,6 mln gospodarstw domowych, które znajdują się w trudniejszej sytuacji dochodowej – to aż 19 proc. gospodarstw domowych. W ramach wsparcia najuboższych na dopłaty do prądu w 2022 roku ok. będzie kwota 1,5 mld zł.
Nowy system dodatków dla wrażliwych gospodarstw domowych uzupełniamy wsparciem niefinansowym: specjalne programy wsparcia u sprzedawców energii i gazu wobec zaległych i bieżących należności za media i usługi oraz zakaz wstrzymania dostaw energii elektrycznej w okresie od 1 listopada do 31 marca oraz w soboty, w dni uznane ustawowo za wolne od pracy. Dodatek energetyczny w tandemie ze wsparciem niefinansowym zwiększy poczucie bezpieczeństwa mniej zamożnych Polaków.
System dodatków energetycznych uzupełniają także działania MKIŚ związane z modyfikacją założeń programu „Czyste Powietrze”. („Stop Smog”), tak aby w większym stopniu przyczyniały się do walki z ubóstwem energetycznym – wyciągały najbiedniejszych z ubóstwa. Resort klimatu i środowiska pracuje nad nową odsłoną programu inwestycyjnego, który zniweluje ubóstwo w horyzoncie długoterminowym.